Górnośląskie Towarzystwo Literackie w Katowicach - drugie narodziny

Działa ponad 20 lat. Przez ten czas organizacja nasza nie tylko silnie wrosła w świadomość społeczną szeroko rozumianego regionu, ale stała się też jednym z ważniejszych pojęć wpisanych w śląskie życie kulturalne, a już przede wszystkim w życie literackie poprzez setki imprez, liczne inicjatywy twórcze i wydawnicze, na czele z ukazującym się od 1995 roku miesięcznikiem „Śląsk”.

Narodziny Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego w Katowicach wynikły z nowego klimatu i aktów politycznych po przełomie ustrojowym 1989 roku i pierwszych wyborach do samorządu terytorialnego w roku następnym. Szczególnie wiele rewizji i zmian programowych obejmie obszar polityki kulturalnej, w tym metod zarządzania kulturą w oparciu o koncepcje policentryczne, w miejsce wszechmocnego centralizmu, niestety nie bez zagrożeń likwidatorskich, których nie byliśmy wtedy do końca świadomi.

Na Śląsku odżywa w atmosferze napięć i kontrowersji pamięć własnych tradycji, sprawdzonych w przeszłości inicjatyw i wartości regionalnych, w tym organizacyjnych i wydawniczych. A jest to jednocześnie czas, gdy po odejściu niemal całej generacji tworzącej miejscowe życie literackie niewiele było do przejęcia i kontynuacji. I w tej sytuacji pojawiła się idea powołania organizacji literackiej eksponującej wartości regionalne, wpisane w pamięć i tradycje Górnego Śląska jako pojęcia historycznego, geograficznego i kulturowego.

W tym klimacie uwagę skupiła setna rocznica utworzenia w 1892 roku w Bytomiu Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego, organizacji, której powołanie na fali odrodzenia narodowego, towarzyszącego wzrostowi poczucia polskiej tożsamości Ślązaków, zasługiwało na zainteresowanie. O podjęciu tej inicjatywy zadecydował właściwie przypadek, sam fakt, że podczas szperania w domowym archiwum trafiłem na informację o intrygującej rocznicy. Setna rocznica! Czy logika tego przypadku nie miała ponadczasowego sensu, skoro akurat po stu latach wyłoniła się oto zatarta już pamięć o Górnośląskim Towarzystwie Literackim i jego zasługach? Od tej chwili fakt ten nie dawał mi spokoju – czy właśnie w tych okolicznościach, gdy powstają nowe możliwości dla rozwoju kultury regionalnej, w tym literackiej, w nawiązaniu do aktów historycznych, nie należy podjąć działań zmierzających do reaktywacji tej zasłużonej organizacji, a właściwie powołania jej od nowa. Organizacji, która przetrwała burzliwą epokę I wojny światowej i lata następne, gdy w 1920 roku doszło do przekształcenia Górnośląskiego Towarzystwa Literackiego w Towarzystwo Przyjaciół Nauk na Śląsku oraz przejęcia majątku, przede wszystkim cennego księgozbioru, przy aktywnym udziale m. in. księdza Emila Szramka.

W nowej sytuacji kapitałem była już sama historyczna nazwa i to, co mogła wnieść w nową sytuację ze swoją stuletnią patyną. Podjęte rozmowy potwierdziły zainteresowanie aktem powstania stowarzyszenia literackiego o tej nazwie, obejmującego swoimi ramami obszar trzech ówczesnych województw górnośląskich – z Bielskiem i Opolem oraz bliskiego nam zawsze Zaolzia. Podjąłem się opracowania statutu oraz intensywnych negocjacji, by okazało się możliwe pilne zwołanie zgromadzenia założycielskiego. Było także sprawą oczywistą, że nie może to być organizacja zawężająca aspiracje do działań lokalnych, zaściankowych. Należało również pozyskać do przyszłego GTL–u jako organizacji społeczno-kulturalnej, niezależnej i samorządnej, wszystkich ludzi pióra, niezależnie od dotychczasowej przynależności i środowiskowych podziałów. I tak w „historyczną” sobotę 19 grudnia 1992 roku zostało zwołane w katowickim Domu Literatury zgromadzenie założycielskie, w którym akces w charakterze członków-założycieli do nowej organizacji zgłosiły 53 osoby, w tym zarówno członkowie ZLP i SPP oraz osoby dotąd niezrzeszone. Z niewielkimi poprawkami został przyjęty statut, powołano w drodze głosowania Komitet Założycielski i podjęte zostały z wielką energią wszystkie prace organizacyjne tak, iż już 5 lutego 1993 roku Górnośląskie Towarzystwo Literackie zostało zarejestrowane i wpisane do rejestru stowarzyszeń (w tym czasie skupiało już 100 członków).

Nowa organizacja rozpoczęła działalność statutową z ogromną dynamiką. Miało też symboliczną wymowę, że już 18 lutego 1993 roku została przygotowana sesja literacka z okazji 100. rocznicy urodzin Norberta Bończyka, a niebawem całodniowa konferencja „Miejsce literatury na Śląsku”. Już 24 kwietnia 1993 roku odbyło się Zgromadzenie Wyborcze – w związku z tym wydano drukiem statut, utworzono konto, zamówiono pieczęcie, przygotowano legitymacje oraz papier na korespondencje. Wybrany zarząd ukonstytuował się w składzie: Tadeusz Kijonka – prezes (będzie pełnił tę funkcję przez 20 lat) oraz Grażyna Szewczyk i Marian Kisiel (w składzie zarządu po dziś). Wkrótce powołano uroczyście Koła GTL-u w Bielsku-Białej, Opolu i Cieszyńsko-Zaolziańskie. W tym okresie trwały już intensywne starania o uzyskanie praw do tytułu miesięcznika „Śląsk”, którego pierwszy numer ukazał się z datą 1 listopada 1995 roku, pod redakcją Tadeusza Kijonki, który pełnił tę funkcję do końca 2012 roku i wydał łącznie 206 numerów.

Obecnie funkcję prezesa stowarzyszenia, które jest nieprzerwanie wydawcą miesięcznika od 1 numeru, pełni Tadeusz Sierny. Natomiast funkcję redaktora naczelnego „Śląska” objął Dariusz Rott – to pod jego kierownictwem pismo wejdzie w roku 2015 w okres 20-lecia swojej historii.

Tadeusz Kijonka